“İlhamlanmaq” və “kopiyalamaq” arasında sərhəd var. Bəs bu sərhəd haradan keçir? Moda sənayesi bu sualın cavabını verməkdə hələ də çətinlik çəkir.

🎨 İlham, yoxsa oğurluq?

Yüksək moda (high fashion) dünyası daim özünü yeniləyir. Amma yeni deyə təqdim olunan hər şey, əslində yenidən paketlənmiş köhnə ideyalardır. Bu, normaldır – çünki moda tarix, sənət, mədəniyyət və küçə tərzindən qidalanır. Ancaq bəzən bu “ilham” xətti aşır və bir dizaynın başqasının kölgəsi olduğu açıq-aşkar görünür.

Özəlliklə Zara, Shein, Fashion Nova kimi fast fashion nəhəngləri, Gucci, Dior, Jacquemus kimi brendlərin dizaynlarını demək olar ki, kopyalayaraq, daha ucuz və kütləvi formada istehsal edirlər. Və bu, təkcə etik suallar doğurmur, həm də sənətkarlığın gələcəyini təhlükəyə atır.

🔍 Misallarla danışaq

  • Zara vs. Balenciaga: Zara-nın bir çox ayaqqabı və çanta modeli Balenciaga-nın dizaynlarının demək olar ki, aynısıdır – sadəcə loqo yoxdur.

  • Shein və müstəqil dizaynerlər: Shein dəfələrlə kiçik dizaynerlərin işlərini icazəsiz istifadə etməkdə ittiham olunub. Hətta bəzi dizaynerlər bu barədə məhkəmə iddiaları da açıb.

  • “Inspired by” deyirlər, amma… Dizaynerlərin özləri də bu sualı qoyur: bir forma, kəsim və ya naxış tam eynidirsə – sadəcə material fərqlidirsə – bu necə ilham ola bilər?

🧵 Moda hüququnun susduğu yerlər

Moda hüququ, yəni “fashion law” bəzi ölkələrdə inkişaf etmiş sahə olsa da, ümumilikdə dizayn hüquqları hələ də tam qorunmur. Paltar forması, tikiş xətti və ya ümumi görüntü adətən "fikir" sayılır və qorunmur. Bu isə nəhəng markalara kiçik dizaynerlərin işini rahatlıqla “özəlləşdirmək” imkanı yaradır.

❓ Bəs istehlakçı kimi bizim rolumuz nədir?

Biz, alıcı olaraq, nə aldığımıza fikir versək, dəyişiklik başlaya bilər. Kiçik dizaynerləri dəstəkləmək, orijinallığı qiymətləndirmək və "çox ucuzsa, bəlkə də kimsə bunun üçün zərər görüb" deyə düşünmək – moda mədəniyyətini dəyişdirə bilər.

✅ Nəticə

Moda təkcə geyim deyil – bu, sənətdir, fikir ifadəsidir və kiminsə zəhmətidir. İlham almaq gözəldir, amma onu oğurluğa çevirmədən. Bəlkə də, bir gün geyindiyimiz hər bir parçanın arxasında duran hekayəyə daha çox önəm verəcəyik.

📝 Mənbələr:

  1. The Fashion Law – “Fast Fashion’s Ongoing Problem With Copying Independent Designers”
    Link: https://www.thefashionlaw.com
    Açıq şəkildə Zara, Shein və digərlərinin plagiat ittihamlarını sənədləşdirir.

  2. Business of Fashion – “Is It Inspiration or Imitation?”
    Link: https://www.businessoffashion.com
    Moda sənayesində “ilham” və “oğurluq” anlayışlarının sərhədlərini analiz edir.

  3. The Guardian – “Shein accused of copying independent designers”
    Link: [https://www.theguardian.com/fashion/2023/jul/17/shein-accused-of-copying-independent-designers]
    Shein-in konkret dizayner işlərini kopyaladığı hallar geniş araşdırılır.

  4. Vogue Business – “Can Fashion Law Catch Up With Copycats?”
    Link: https://www.voguebusiness.com
    Moda hüququnun nə qədər geridə qaldığını və dizaynerləri necə qoruya bilmədiyini göstərir.

  5. Instagram hesabları və TikTok dizayner şikayətləri:
    Kiçik dizaynerlər çox zaman işlərinin oğurlandığını ilk olaraq sosial şəbəkələrdə paylaşırlar. Bu, müasir dövrdə əsas sübut və reaksiya kanalıdır.
    – Misal üçün: @diet_prada (moda dünyasında etik problemləri ifşa edən hesab)